Automatsko članstvo u penzijskim planovima

---

Činjenica da prosječan čovjek ne štedi dovoljno za svoju penziju je već duži vremenski period opšte poznata, te to da kao rezultat nedovoljne štednje taj isti prosječan čovjek ne može sebi da priušti adekvatan živorni standard samo od „državne penzije“. Uz produženje životnog vijeka i ostale demografske okolnosti, oslanjanje na „privatne penzije“ postaje sve značajnije. Automatski pristup u penzijske fondove je dizajniran na takav način, da radnici koji zadovoljavaju određene uslove da steknu pravo na privatnu penziju, tj. da postanu članovi nekog penzijskog plana, ne moraju da sami preuzimaju nikakve dodatne korake kako bi počeli da štede, jer ih u tom slučaju poslodavac automatski učlanjuje u fond, tj. u penzijski plan, te u njegovo ime vrši obračun i uplatu penzijskih doprinosa.

Automatsko učlanjivanje zaposlenih u penzisjke planove nije nov koncept. Vlade različitih zemalja su u prethodnim periodima donosile ovakva zakonska rješenja (Australija 1992., Izralel 2007., Velika Britanija 2012.). Osnovni motiv za donošenje ovakvih zakonskih rješenja je činjenica, da se tokom godina uvidjelo da, iako postoje investicione opcije za penzionu štednju, stopa participacije u dobrovoljnim penzijskim planovima jednostavno nije bila dovoljna da se obezbijedi dugoročna održivost i dovoljni prihodi u starosti, kao i da je obuhvat određenih djelatnosti bio izratito nizak (uslužne djelatnosti, mala i srednja preduzeća itd.). U zemljama koje su uvele, ili planiraju da uvedu sistem automatskog učlanjenja u penzijske planove (Danska, Poljska, Irska itd.) i od poslodavca i od zaposlenog se očekuje da uplaćuje doprinose za penziju. Na primjer, od uvođenja ovog sistema, stopa participacije radne snage  u dodatnim oblicima penzijske štednje u Velikoj Britaniji se sa 52% u 2012. godini povećala na 87% u 2017. godini.  Dvije osnovne karakteristike o kojima se vodi računa prilikom uvođenja ovakvnog načina organizovanja penzijskih planova su: stopa doprinosa i mogućnost zaposlenog da, iako je učlanjen u penzioni plan, ima mogućnost da isti napusti.

Iznos doprinosa varira, ali ono što je primjetno kao trend je da se, budući da je riječ o automatskom upisivanju u penzijske planove, počinje sa stopom doprinosa koja je relativno skromna sa planom da se te stope doprinosa i za poslodavce i za zaposlene postepeno podižu sa relativno niskih nivoa. Ovakvo rješenje je ključno da bi se, prije svega, stvorila kultura i navika štednje, te postepenim povećavanjem stopa doprinosa došlo do značajnih sredstava za penzionu štednju. Ukoliko bi se opcija uvođenja automatskog članstva u penzijskim planovima uvela sa startnim relativno visokim stopama doprinosa ( 5% do 10% bruto plate), to bi moglo imati negativan efekat kroz smanjenje trenutnog raspoloživog dohotka pojedinca, na koji nije bio spreman, povećanje zaduženja, te na kraju njegovo odustanje od penzijske štednje.  Mogućnost izlaska iz penzijskog plana, nakon automatskog učlanjenja je ostalo kao opcija, jer iako je penzijska štednja svima potrebna, postoje pojedinci koji u datom trenutku nemaju dovoljan raspoloživi dohodak i dodatno smanjenje tekućih primanja bi moglo da poveća njihovo zaduženje. Sa druge strane, ostaje bojazan, da oni koji mogu sebi da priušte da štede za penziju, mogu jednostavno da zanemare tu mogućnost/ obavezu.

Dosadašnja iskustva pokazuju da pojedinici koji pristupe penzijskoj štednji putem automatskog pristupa u penzijske planove u najvećem broju slučajeva ne istupaju iz istih, posebno u slučajevima kada je njihov individualni penzijski doprinos praćen određenom stimulativnom uplatom poslodavca i/ili poreskim stimulacijama od strane države. Takođe, mlađi radnici su obično manje skloni istupanju iz penzijskog plana u odnosu na starije radnike kojima je vremenski horizont za štednju znatno kraći te ne mogu ostvariti značajna sredstva ovim vidom štednje.

Pored očigledne potrebe za masovnim obuhvatom i prihvaćenošću nekog vida štednje kojom bi se kompenzovao pad standarda prilikom odlaska u penziju, sistem automatskog uključivanja u penzijske planove je nailazio na otpore od strane sindikata, budući da je podrazumijevao smanjenje tekućih raspoloživih dohodaka zaposlenih, bez obzira na benefite u budućnosti, ali i poslodavaca koji su izdvajanjem za svoje zaposlene dijela penzijskog doprinosa bili suočeni sa novim troškovima poslovanja.

Dodatna štednja za penziju u zemljama koje su prihvatile ovaj način ogranizovanja je postala standard prihvaćen od najširih slojeva stanovništva jer je prestala biti rezervisana samo za one bogatije, obrazovanije ili zaposlene u određenim sektorima privrede. Privatna penzija ne treba da bude privilegija već nešto što svaki pojedinac može sebi da priušti kako bi imao dodatna primanja u starosti, pored državne penzije.


Gordana Drobnjak
Izvršna direktorica Društva za upravljanje
Evropskim dobrovoljnim penzijskim fondom

---